Choroba nowotworowa – czy musi oznaczać niepłodność?

Powikłaniem agresywnego leczenia onkologicznego może być bezpowrotna utrata funkcji jąder u mężczyzn oraz  funkcji jajników u kobiet. U kobiet objawia się to przedwczesnym wygaśnięciem czynności jajników (przedwczesną menopauzą), u mężczyzn nieprawidłowym funkcjonowaniem jąder, zaburzeniem lub brakiem wytwarzania plemników czego skutkiem jest niepłodność i brak możliwości posiadania potomstwa. Medycyna rozrodu daje szanse posiadania własnego dziecka po wygranej walce z nowotworem.

Wpływ terapii onkologicznej na płodność kobiet

O wpływie terapii onkologicznej na płodność kobiety ma wpływ wiele czynników związanych z leczeniem. Należą do nich:

  • długość chemio i radioterapii oraz ich dawkowanie,
  • wiek kobiety,
  • obszaru, w którym rozwinął się nowotwór,
  • stanu płodności przed zachorowaniem i podjęciem leczenia.

Chemioterapia przyczynia się do niszczenia komórek jajowych oraz zaburzenia pracy jajników i gruczołów produkujących hormony regulujące ich pracę. Radioterapia w pobliżu układu rozrodczego również może go uszkodzić, natomiast stosowana w odległych miejscach już takiego ryzyka nie niesie. Wyjątkiem są przypadki, w  których naświetlane są organy lub gruczoły, które produkują hormony regulujące pracą układu rozrodczego, np. przysadka mózgowa, nadnercza czy tarczyca. Naświetlanie macicy może spowodować, że po terapii mogą nastąpić problemy z zagnieżdżaniem się jajeczek, a także poronienia.

Do niepłodności może przyczyniać się również operacyjne usunięcie części narządów z układu rozrodczego, np. jajnika czy szyjki macicy. Dlatego starania się o ciążę należy rozpocząć nawet kilka lat po całkowitym wyleczeniu.

Nie wszystkie terapie onkologiczne wiążą się z utratą płodności.  W zależności od terapii, jaka jest prowadzona w celu wyleczenia nowotworu, stosowane są różne metody, które mają pomóc w zachowaniu płodności.

Jak terapia onkologiczna wpływa na płodność mężczyzn?

W związku z tym, że chemioterapia niszczy nie tylko komórki nowotworowe, ale również zdrowe komórki ciała szczególnie niebezpieczne są tutaj tak zwane związki alkilujące.  Podczas stosowania radioterapii  może dojść  do nieodwracalnego uszkodzenia  jąder, produkujących plemniki oraz  męskie hormony płciowe. Ponadto  chemio i radioterapia mogą  uszkodzić  materiał genetyczny w plemnikach. Uważa się jednak wraz z czasem  latach uszkodzenia są jednak niwelowane.

Możliwości zachowania płodności u mężczyzn

Zamrażanie nasienia i bankowanie

Skuteczną metodą zachowania płodności u mężczyzn jest zamrożenie i bankowanie nasienia. Zamrażanie nasienia nie opóźnia rozpoczęcia terapii. Plemniki mogą być z powodzeniem zamrażane już u pacjentów. Gdy nie ma możliwości oddania nasienia można zastosować procedurę mikrochirurgicznego pobrania plemników bezpośrednio z jader.

U młodych chłopców przed dojrzewaniem płciowym metodą przyszłości jest eksperymentalne pobieranie i zamrożenie tkanki jądra zawierającego niedojrzałe komórki odpowiedzialne za produkcję plemników W przyszłości rozmrożone komórki mogłyby być przetransplantowane do uszkodzonych jąder celem przywrócenia ich funkcji.

Możliwości zachowania płodności u kobiet

Zamrażanie komórek jajowych

Skuteczną metodą zachowania płodności jest zamrażanie komórek jajowych. Jak przedstawiają się kolejne etapy tego procesu?

  1. Stymulacja mnogiego jajeczkowania (stymulacja owulacji). Celem stymulacji owulacji będzie uzyskanie większej niż w cyklu naturalnym liczby dojrzałych komórek jajowych
  2. Pobranie komórek jajowych. Stosując krótkie znieczulenie ogólne zostanie wprowadzona przez pochwę do jajnika pod kontrolą ultrasonograficzną (USG) specjalną cienką igła. Następnie zwartość każdego pęcherzyka (płyn i komórka jajowa) zostanie pobrana i przekazana laboratorium.
  3. Zamrażanie komórek jajowych. Komórki jajowe są zamrażane poprzez bardzo szybkie schłodzenie (witryfikacja)

Po wyleczeniu komórki jajowe mogę być użyte do uzyskania ciąży metodą zapłodnienia pozaustrojowego

Zamrażanie tkanki jajnikowej

Alternatywną i obiecującą metodą zachowania płodności u pacjentek jest postępowanie polegające na pobraniu i zamrożeniu części jajnika. Po zakończeniu terapii onkologicznej fragmenty jajnika są rozmrażane i wszczepiane do organizmu kobiety (autotransplantacja).

Jajnik można pobrać w trakcie operacji usunięcia guza. W przeciwieństwie komórek jajowych ta nowatorska metoda nie opóźnia rozpoczęcia terapii onkologicznej. Mrożenie tkanki jajnikowej jest jedyną szansą na zabezpieczenie płodności u dziewczynek przed osiągnięciem dojrzewania płciowego
Po wyzdrowieniu fragment jajnika może być przeszczepiony w jego dawne miejsce w miejscu jajnika lub innej lokalizacji np. tkanka podskórna przedramienia, otrzewna. Jeśli przeszczep wykonywany jest w miejscu jajnika istnieje możliwość naturalnego zajścia w ciąże. Na świecie żyją już zdrowe dzieci urodzone dzięki autotransplantacji tkanki jajnikowej (np. Niemcy 2012 r).

Mrożenie zarodków

Innym sposobem na utrzymanie płodności osób wyleczonych z nowotworów jest mrożenie zarodków. Przed rozpoczęciem terapii onkologicznej pobiera się gamety od obojga partnerów, po czym dokonuje się zapłodnienia w warunkach laboratoryjnych. Przed pobraniem komórek jajowych od kobiety dokonuje się stymulacji, której celem jest uzyskanie większej liczby komórek niż w trakcie naturalnego cyklu owulacji. Zamrożone komórki jajowe przechowywane są w klinice do czasu podjęcia przez parę decyzji o posiadaniu potomstwa.

W 2015 roku zespół Szpitala Gameta jako pierwszy w Polsce przeprowadził udany przeszczep tkanki jajnikowej u pacjentki z przedwczesnym wygaśnięciem czynności jajników po agresywnej terapii z powodu raka szyjki macicy. Autotransplantacja tkanki jajnikowej spowodowała całkowity powrót czynności hormonalnej jajnika. Wykazaliśmy, że przeszczep może również być zaproponowany kobietom z przedwczesnym wygaśnięciem czynności jajników jako alternatywa zastosowania hormonalnej terapii zastępczej.