Męska niepłodność, podobnie jak kobieca, może mieć wiele przyczyn. To między innymi choroby – o podłożu infekcyjnym, hormonalnym, metabolicznym, czy genetycznym. Jakie schorzenia mogą przyczyniać się do niepłodności mężczyzn i jakimi metodami można je leczyć?
Niepłodność nie równa się bezpłodności
Na wstępie warto odróżnić te dwa pojęcia. Gdy mówimy o bezpłodności, mamy na myśli nieodwracalny stan – trwałą niezdolności do poczęcia dziecka. Z kolei niepłodność można leczyć, a to, jakie metody zostaną zastosowane, zależy między innymi od przyczyny problemów z uzyskaniem ciąży.
Przyczyny niepłodności mogą leżeć po stronie mężczyzny, kobiety lub – co relatywnie częste – obu partnerów jednocześnie. Dlatego tak ważna jest diagnostyka obojga partnerów.
Przeczytaj więcej: Przyczyny męskiej niepłodności
Choroby związane z nieprawidłowym stylem życia i hormonami
Nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, przyjmowanie używek, ekspozycja na toksyny środowiskowe, nadwaga i stres to częste czynniki osłabiające zdolność reprodukcyjną mężczyzn. Ich efektem często są przewlekłe choroby, także te uznawane za choroby cywilizacyjne. Przykładem jest cukrzyca, z która przebiega z zaburzeniami metabolicznymi i hormonalnymi. Balans hormonalny może zaburzyć również długotrwały stres – dla przykładu nadmiar kortyzolu (czyli hormonu stresu) obniża poziom testosteronu, co może przełożyć się na zaburzenia płodności.
Płodność mogą obniżać również choroby gruczołów endokrynnych, produkujących hormony. Dotyczy to między innym tarczycy, nadnerczy, czy przysadki mózgowej. Ich niedoczynność lub nadczynność może zaburzać balans hormonalny, a przez to wiele procesów związanych z płodnością, które przebiegają w organizmie mężczyzny.
Żylaki powrózka nasiennego
Żylaki powrózka nasiennego to rozszerzone żyły w powrózku nasiennym. Powrózek jest strukturą zawierającą naczynia krwionośne i przewody odprowadzające plemniki z jąder. Żylaki powrózka mogą podnosić temperaturę w jądrach (a także ograniczać dotlenienie tkanek), co negatywnie wpływa na produkcję i jakość plemników. Warto wiedzieć, że żylaki w lekkim nasileniu nie muszą zaburzać płodności. Współcześnie żylaki powrózka można leczyć nowoczesnymi, endoskopowymi metodami, realizowanych w ramach chirurgii jednego dnia.
Przeczytaj więcej: Mikrochirurgiczna operacja żylaków powrózka nasiennego z dostępu pachwinowego
Stres oksydacyjny i aspekty autoimmunologiczne
Jedną z częstych przyczyn niepłodności mężczyzn jest stres oksydacyjny. Gdy balans między wolnymi rodnikami a antyoksydantami zostanie zaburzony, w nasieniu znajduje się zbyt wiele tych pierwszych, co prowadzi do uszkadzania komórek (dotyczy to m.in. DNA plemników). Takie zmiany na poziomie biochemicznym mogą być wynikiem nieprawidłowego stylu życia, w tym nieprawidłowej diety, ubogiej w antyoksydanty (produkty bogate w te związki to przede wszystkim warzywa i owoce, a także rośliny strączkowe i orzechy).
Niekiedy zaburzenia płodności mogą mieć podłoże autoimmunologiczne. Organizm mężczyzny może uznać gamety za komórki wrogie i wytworzyć przeciwciała, które atakują plemniki, co utrudnia zapłodnienie. Przeciwciała mogą być wytwarzane przeciw komórkom Leydiga jąder, które pełnią funkcje odżywcze i produkują androgeny, m.in. testosteron.
Choroby genetyczne
Warto wiedzieć, że choroby genetyczne często są przyczyną bezpłodności mężczyzn, czyli całkowitej niezdolności do poczęcia dziecka. Niektóre zmiany mogą z kolei powodować niepłodność, czyli – jak powiedzieliśmy – stan, który można leczyć.
Przykłady chorób genetycznych wpływających na męską płodność:
- Zespół Klinefeltera (47, XXY) – występowanie minimum jednego dodatkowego chromosomu X, czego objawami są zaburzenia dojrzewania, zaburzenia proporcji ciała oraz azoospermia. Choroba ta powoduje degenerację jąder i włóknienie struktur (m.in. kanalików nasiennych), a w konsekwencji brak plemników w nasieniu i bezpłodność.
- Mikrodelecje w chromosomie Y lub w genie CFTR – powodujące szereg różnych zaburzeń związanych z morfologią i liczebnością plemników.
- Mutacja genu CYP21A1, która prowadzi do wrodzonego przerostu kory nadnerczy i zaburzeń hormonalnych.
Nieprawidłowe parametry nasienia – efekt chorób wpływających na płodność
Choroby genetyczne i inne wymienione wcześniej mogą się objawiać zaburzeniami parametrów nasienia – zaburzeniami morfologii, ruchomości i liczebności plemników. Najpoważniejszym z nich jest azoospermia, czyli całkowity brak plemników w nasieniu.
Parametry nasienia można sprawdzić prostym badaniem laboratoryjnym, jakim jest seminogram.
Pozostałe choroby związane z płodnością mężczyzn
Poza wymienionymi wcześniej chorobami, z męską niepłodnością mogą być związane takie schorzenia jak:
- Ejakulacja wsteczna – jest to stan, w którym sperma, zamiast być wydalona przez cewkę moczową, cofa się do pęcherza moczowego. Może być to spowodowane różnymi czynnikami, w tym cukrzycą, uszkodzeniem nerwów lub przyjmowaniem niektórych leków.
- Wady wrodzone w obrębie układu rozrodczego – takie jak niezstąpione jądra czy wrodzone braki przewodów nasiennych, mogą powodować niepłodność lub całkowitą bezpłodność.
- Wady nabyte w obrębie układu rozrodczego – przykładem są powikłania po chorobie wieku dziecięcego, śwince, które mogą całkowicie zaburzyć zdolność jąder do produkcji nasienia.
Jak leczyć niepłodność będącą wynikiem choroby?
Diagnozowanie i leczenie niepłodności mężczyzn często wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje badania fizykalne, analizę nasienia, badania obrazowe (takie jak USG), badania hormonalne oraz inne testy diagnostyczne. W zależności od przyczyny niepłodności terapia może obejmować:
- leczenie farmakologiczne,
- leczenie chirurgiczne,
- zmianę stylu życia,
- techniki wspomaganego rozrodu w połączeniu z laboratoryjnym poprawieniem parametrów nasienia Inseminacja i in vitro).
Kiedy zgłosić się do lekarza? Zaleca się, aby partnerzy skorzystali z konsultacji lekarskiej po 12 miesiącach nieudanych starań o dziecko – a w przypadku niepokoju oraz gdy wiek kobiety przekracza 35 lat wcześniej (już po kilku miesiącach).
Artykuł powstał we współpracy z Gedeon Richter.
