Starania o ciążę potrafią zakończyć się sukcesem już w pierwszym cyklu podjętych prób. Statystycznie jednak, u kobiet poniżej 30 roku życia, szanse na naturalne zajście w ciążę w cyklu wynoszą ok. 25% (i maleją do ok. 20% po 30 r.ż., oraz do ok. 5% u kobiet do 40 r.ż.). Należy jednocześnie uwzględnić fakt, że dla jednej pary odsetek ten będzie wynosił ok. 60%, a dla drugiej ok. 6%. Jak zatem zoptymalizować swoje działania?
Zdrowie partnerów
Przyjmuje się, że średnio po roku regularnych starań w ciążę zajdzie ponad 80% kobiet, a po dwóch latach ponad 90%. Żeby do tego doszło para, która podjęła decyzję o chęci posiadania potomstwa, powinna zadbać o swoje zdrowie. Ważne jest utrzymywanie odpowiedniej masy ciała. Zarówno zbyt niskie (<18,5kg/m²) jak i zbyt wysokie BMI (≥25kg/m²) może negatywnie wpłynąć na płodność. Warto pamiętać o właściwym odżywianiu. Spożywane pokarmy powinny być różnorodne, a w diecie należy ograniczać zawartość cukrów prostych (na rzecz węglowodanów złożonych), tłuszczów trans (na rzecz nienasyconych kwasów tłuszczowych) i białka pochodzenia zwierzęcego (zastępując je przynajmniej częściowo białkiem roślinnym). Dostępne badania sugerują także korzystny wpływ na płodność witamin A, B12, C, D, E, kwasu foliowego oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, nabiału i ryb (z zastrzeżeniem unikania gatunków zanieczyszczonych związkami rtęci).
Warto również pamiętać o dziennym ograniczeniu spożycia kawy (zwłaszcza przez kobiety; jak dotąd nie potwierdzono negatywnego wpływu kofeiny na parametry nasienia u mężczyzn). Zbadano, że wypijanie 5 lub więcej filiżanek tego napoju dziennie (≥500 mg kofeiny/dobę) obniża płodność, a spożycie powyżej 2-3 filiżanek kawy (≥200-300 mg kofeiny/dobę) w ciąży może zwiększyć ryzyko poronienia, niskiej masy urodzeniowej dziecka lub porodu przedwczesnego. Innymi używkami o udowodnionym szkodliwym wpływie na płodność są papierosy i alkohol.
Przed podjęciem starań o ciążę warto skonsultować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Oceni on ogólny stan zdrowia pary, rodzinną historię chorób i potencjalnie związane z nią obciążenia, a w razie potrzeby zleci badania kontrolne. Jeżeli zaś pacjentka choruje na choroby przewlekłe (np. nadciśnienie tętnicze), może zdecydować o zmianie stosowanych dotychczas leków na takie, które mogą być bezpiecznie stosowane w czasie ciąży.
Kobieta powinna dodatkowo odbyć wizytę u ginekologa, który wykona niezbędną diagnostykę prekoncepcyjną (w tym m.in. cytologię, USG narządu rodnego czy badania z krwi w kierunku infekcji np. Toxoplasma gondii) i zleci suplementację kwasem foliowym, którego dawka u zdrowych młodych kobiet bez obciążeń wynosi ok. 400 ug/d (optymalny czas rozpoczęcia przyjmowania preparatu powinien wynosić minimalnie 12 tygodni przed planowaną ciążą). Należy również pamiętać o regularnym wykonywaniu USG piersi.
Idealny moment na rozpoczęcie współżycia
Jednym z ważniejszych zagadnień podczas starań o ciążę jest wybór właściwego momentu rozpoczęcia współżycia. Owulacja, co do zasady, przypada na 14 dzień przed rozpoczęciem krwawienia miesiączkowego. Udowodniono, że okres największej płodności u kobiet obejmuje 5 dni przed spodziewaną owulacją oraz 1 dzień tuż po niej (co w przypadku cykli 28-dniowych obejmuje czas pomiędzy 9 a 15 dniem cyklu). Dlatego, w celu potwierdzenia zbliżającej się owulacji, można użyć specjalnie przeznaczonych do tego testów (np. strumieniowych, które wykrywają wzrost stężenia hormonu LH w moczu, wyprzedzający owulację o 24-36 godzin) czy dokonać kontroli cyklu w USG.
Pomocna bywa również samoobserwacja objawów zapowiadających okres płodny u kobiety. Wśród nich wymienia się m.in.: zmianę charakteru śluzu na tzw. „śluz płodny”, który jest obfity, przezroczysty i ciągliwy. Jego objętość zaczyna się zwiększać na 5-6 dni przed owulacją, a szczyt objawu śluzowego przypada na dzień owulacji (z kolei w II fazie cyklu jest on gęsty, lepki i kleisty, co oznacza, że rozpoczyna się okres niepłodności bezwzględnej). Wśród innych potencjalnych objawów owulacji wymienia się także zmianę podstawowej temperatury ciała. Ok. 24 godziny po owulacji podnosi się ona o 0,2-0,6°C i utrzymuje się tak do dnia poprzedzającego miesiączkę. Trzeba jednak podkreślić, że wskaźniki te obarczone są dużym ryzykiem błędu. Czynniki takie jak: stosowane leki, stres czy nieregularny tryb życia mogą je istotnie zniekształcać.
Częstość stosunków seksualnych powinna być dostosowana do preferencji pary. Dodatkowy stres związany z rygorystycznym planowaniem współżycia może paradoksalnie zmniejszyć szanse na ciążę. Według materiałów źródłowych powinno się ono odbywać optymalnie co 1-2 dni, nie rzadziej jednak niż 2-4 razy w tygodniu. Pozycja podczas stosunku seksualnego wydaje się nie mieć znaczenia. Zbadano, że plemniki przedostają się do kanału szyjki macicy już w kilka sekund po ejakulacji, bez względu na pozycję podczas współżycia. Warto jednak zwrócić uwagę na używane przez parę lubrykanty, czyli substancje służące nawilżeniu pochwy. Należy poszukiwać preparatów opartych np. na bazie hydroksycelulozy, pozbawionych dodatków zapachowych i parabenów (określanych jako „fertility-friendly”, czyli „wspomagających płodność”). Niekorzystnie na parametry nasienia (głównie ruchliwość plemników) wpływają środki na bazie wody, oleju czy ślina.
Porada w ośrodku leczenia niepłodności
Jeśli pomimo podjętych starań nie udaje się uzyskać ciąży, należy udać się do specjalisty leczenia niepłodności. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) moment ten zależy od wielu czynników, w tym: wieku, wywiadu medycznego i wyników uzyskanych wcześniej badań (w tym rezerwy jajnikowej czy wyników badania nasienia). U kobiet młodych (poniżej 35 roku życia), dotychczas bez obciążeń, rozpoczęcie diagnostyki w kierunku niepłodności zalecane jest po roku regularnego współżycia. U pacjentek po 35 roku życia- już po 6 miesiącach, zaś po 40 roku życia i w przypadku znanych lub podejrzewanych nieprawidłowości – znacznie wcześniej (nawet w momencie podjęcia decyzji o ciąży). Celem konsultacji w specjalistycznym ośrodku jest ustalenie przyczyny niepowodzeń i wdrożenie skutecznego leczenia.
Artykuł powstał we współpracy z Gedeon Richter.
