Progesteron to hormon, który odgrywa ważną rolę w regulacji cyklu menstruacyjnego i utrzymaniu ciąży, ale także w wielu innych procesach organizmu. Niedobór progesteronu może prowadzić do problemów z płodnością, nieregularnych cykli menstruacyjnych oraz innych dolegliwości zdrowotnych. Co warto wiedzieć na temat tego hormonu i jego roli w organizmie?
Czym jest progesteron?
Progesteron u kobiet jest wytwarzany głównie w jajnikach – w ciałku żółtym powstającym po owulacji (tworzy się w pozostałościach pękniętego pęcherzyka Graafa). Jeśli dojdzie do zapłodnienia i rozwoju ciąży, produkcję tego hormonu z czasem przejmuje łożysko. Relatywnie niewielkie ilości progesteronu u obu płci produkują też nadnercza oraz – u mężczyzn – jądra.
W kontekście rozrodczości, podstawową funkcją progesteronu jest przygotowanie błony śluzowej macicy (endometrium) na przyjęcie zapłodnionego jajeczka (jej rozpulchnienie i ukrwienie). Jeśli do zapłodnienia nie dochodzi, poziom progesteronu spada, a rozrośnięte endometrium złuszcza się i jest wydalane z organizmu podczas krwawienia miesięcznego.
Pozostałe funkcje progesteronu, to między innymi:
- regulacja temperatury ciała,
- stabilizacja nastroju i regulacja snu,
- funkcjonowanie układu odpornościowego,
- wpływ na metabolizm i gospodarkę wodno-elektrolitową w organizmie.
Progesteron u mężczyzn
U mężczyzn progesteron jest prekursorem hormonów steroidowych, w tym testosteronu. Wpływa na regulację hormonalną, wspomaga spermatogenezę (proces wytwarzania plemników) oraz działa neuroprotekcyjnie (chroni funkcje układu nerwowego). Jego niedobór może prowadzić do zaburzeń gospodarki hormonalnej, obniżenia libido, a niekiedy także do zaburzeń nastroju i dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Niedobór progesteronu – objawy
Zbyt niskie stężenie progesteronu może objawiać się na wiele sposobów. Często są to objawy nieswoiste, które łatwo pomylić z innymi schorzeniami:
- nieregularne cykle menstruacyjne lub brak miesiączki,
- problemy z zajściem w ciążę, nawracające poronienia,
- zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) o nasilonych objawach,
- przewlekłe zmęczenie i problemy ze snem,
- wahania nastroju i zaburzenia lękowe i/lub depresyjne,
- spadek libido,
- powtarzające się bóle głowy,
- zatrzymanie wody w organizmie, obrzęki,
- suchość pochwy (związana z zaburzeniami hormonalnymi).
Wpływ progesteronu na płodność
Jak powiedzieliśmy na wstępie, progesteron pełni kluczową funkcję w procesie przygotowania układu rozrodczego na implantację zarodka, rozwój i utrzymanie ciąży. Bez prawidłowego stężenia tego hormonu macica nie jest w stanie przyjąć zarodka i utrzymać ciąży na dalszym etapie.
W przypadku mężczyzn progesteron nie odgrywa tak ważnej roli w kontekście płodności, jednak jego niedobór może negatywnie wpływać na równowagę hormonalną (w tym równowagę androgenów) i jakość nasienia.
Jaki poziom progesteronu jest prawidłowy?
Poziom progesteronu zmienia się w trakcie cyklu menstruacyjnego. Jego stężenie rośnie również w trakcie ciąży. Normy progesteronu u kobiet to aktualnie:
- W fazie folikularnej (przed owulacją) – poniżej 1 ng/ml (źródła podają najczęściej zakres od 0,28 do 0,89 ng/ml).
- Faza okołoowulacyjna (mniej więcej w środku cyklu) – 0,64 do 1,63 ng/ml. Zaleca się, aby poziom progesteronu po owulacji wynosił
- poziom progesteronu po owulacji (w fazie lutealnej): 4,71–18 ng/ml.
Z kolei normy progesteronu w ciąży zależą od trymestru i wahają się od kilkunastu do kilkudziesięciu ng/ml. Jego poziom rośnie stopniowo wraz z rozwojem zarodka i płodu. Między czwartym a dwunastym tygodniem to około 20-32 ng/ml, a w 40 tygodniu to już około 165 ng/ml.
Progesteron a ciąża
Optymalny poziom progesteronu po owulacji powinien wynosić więcej niż 1 ng/ml, Wskaźnik poniżej 0,3 ng/ml może być interpretowany jako brak owulacji.
Jeśli dojdzie do zapłodnienia, poziom progesteronu istotnie wzrasta. Jak już powiedzieliśmy, hormon ten wspiera implantację i rozwój zarodka, ale jest też bardzo ważny na kolejnych etapach ciąży. Łożysko zaczyna produkować progesteron około 10. tygodnia ciąży, a wśród funkcji tego hormonu możemy wymienić również:
- utrzymanie właściwości endometrium,
- utrzymanie funkcji łożyska (dostarczanie tlenu i substancji odżywczych),
- rozluźnianie mięśni gładkie, zapobieganie skurczom macicy (które stwarzają ryzyko poronienia),
- modulowanie odpowiedzi immunologicznej (tak, aby organizm matki nie odrzucił płodu),
- wspomaganie rozwoju tkanki gruczołowej piersi.
Wahania progesteronu w pierwszym trymestrze ciąży są dość duże, dlatego mogą powodować objawy takie jak senność, uczucie zmęczenia, refluks czy mdłości (choć głównym powodem mdłości ciążowych jest gonadotropina kosmówkowa, która zwiększa wrażliwość na zapachy i spowalnia pracę układu pokarmowego).
Przeczytaj także: Jak rozpoznać ciążę? Na jakie objawy zwrócić uwagę?
Jeśli poziom progesteronu u kobiet planujących ciążę jest zbyt niski, lekarz może zalecić leczenie farmakologiczne (suplementację w postaci tabletek, czopków dopochwowych lub zastrzyków).
Jak zbadać poziom progesteronu i ile to kosztuje?
Poziom tego hormonu można określić prostym badaniem laboratoryjnym – po pobraniu krwi żylnej (najczęściej z żyły łokciowej). Nie jest wymagane bycie na czczo, jednak zaleca się zgłosić do laboratorium w godzinach porannych. Badanie kosztuje zwykle kilkadziesiąt złotych (około 60-80 zł).
Niedobór progesteronu można leczyć farmakologicznie – przyjmując określone dawki leków (pod kontrolą lekarza). W utrzymaniu prawidłowej gospodarki hormonalnej bardzo ważne są prawidłowa dieta i zdrowy styl życia.
W przypadku wystąpienia objawów niedoboru lub przez planowaną ciążą, warto skonsultować się z lekarzem i zbadać poziom progesteronu w organizmie.