Endometrium to błona śluzowa wyściełająca jamę macicy. Stanowi miejsce, gdzie zagnieżdża się zarodek.
Błona śluzowa trzonu macicy zbudowana jest z dwóch warstw – warstwy podstawnej i warstwy czynnościowej. U spodu leży warstwa podstawna, która łączy się z mięśniówką trzonu macicy. Jest to swoisty rezerwuar, który nie ulega złuszczeniu w czasie miesiączki i stanowi tkankę, z której pod wpływem stymulacji hormonalnej odbudowuje się warstwa czynnościowa. Warstwa czynnościowa jest zewnętrzną częścią błony śluzowej trzonu macicy. To właśnie w tej części endometrium zagnieżdża się zarodek. Jej złuszczanie jest widoczne w postaci krwawienia miesiączkowego.
Przeczytaj także: Choroby i wady macicy – czy przekreślają szansę na ciążę?
Grubość endometrium a wiek kobiety
U dziewczynek przed rozpoczęciem dojrzewania płciowego endometrium jest bardzo cienkie. W momencie rozpoczęcia produkcji hormonów płciowych u dziewczynki błona śluzowa rozrasta się i występuje pierwsze krwawienie miesiączkowe. Takie krwawienie nazywamy menarche. Średni wiek wystąpienia pierwszej miesiączki u dziewczynek w Polsce to przełom 12 i 13 roku życia.
U kobiet w okresie rozrodczym dochodzi do cyklicznego złuszczania się warstwy czynnościowej błony śluzowej. Efektem tego jest krwawienie miesiączkowe.
Ponownie do sytuacji, w której mamy do czynienia ze ścieńczeniem grubości endometrium dochodzi u kobiet po menopauzie. Menopauza to ostatnie krwawienie miesiączkowe w życiu kobiety, po którym następuje okres 12-miesięcznej przerwy w miesiączkowaniu. Po ustąpieniu czynności hormonalnej jajników błona śluzowa trzonu macicy, zamiast ulegać dalszym procesom wzrostu i złuszczania przechodzi w stan atrofii, co prowadzi do ustania miesiączkowania. Należy pamiętać, że każde krwawienie z dróg rodnych, które pojawi się po roku od menopauzy, wymaga konsultacji lekarskiej i diagnostyki.
Zmiany grubości endometrium w czasie cyklu
Endometrium jest tkanką wrażliwą na działanie hormonów steroidowych, zwłaszcza estrogenów i gestagenów (głównym naturalnym przedstawicielem jest progesteron).
Pierwsza faza cyklu miesiączkowego to faza folikularna. Pod wpływem estrogenów produkowanych przez pęcherzyk wzrastający w jajniku dochodzi do proliferacji (mnożenia się) komórek w obrębie podścieliska błony śluzowej a cewy gruczołowe endometrium i tętnice spiralne ulegają rozrostowi. Rozpoczyna się proces gromadzenia glikogenu i innych substancji zapasowych. Efektem tego jest powiększająca się grubość endometrium.
Po owulacji z pęcherzyka dominującego uwalniana jest komórka jajowa, a pozostała część pęcherzyka przekształca się w ciałko żółte.
Rozpoczyna się druga faza cyklu miesiączkowego – faza lutealna. Ciałko żółte jest jedną z najbardziej bogato unaczynionych tkanek organizmu. Pod wpływem progesteronu produkowanego przez nie, dochodzi do przemian w obrębie wcześniej rozbudowanego endometrium. Komórki endometrium dojrzewają i tracą zdolność dalszej proliferacji. Nadal utrzymany jest proces gromadzenia substancji, które mają zapewnić materiał budulcowy w sytuacji, gdyby doszło do zagnieżdżenia rozwijającego się zarodka. Gdy dojdzie do ciąży, między innymi pod wpływem gonadotropiny kosmówkowego (hCG) dochodzi do podtrzymania czynności ciałka żółtego i dalszego rozwoju ciąży. Natomiast jeśli nie dojdzie do rozwoju ciąży, ciałko żółte obumiera, stężenia hormonów maleją, w konsekwencji czego dochodzi do niedokrwienia warstwy czynnościowej endometrium i jej złuszczenia. Pojawia się krwawienie miesiączkowe.
Grubość endometrium – normy
Jak wspomnieliśmy, grubość endometrium zmienia się w zależności od etapu cyklu. Ustalając normy, pod uwagę bierze się także wiek kobiety. Przyjmuje się, że prawidłowe endometrium, to:
- U dziewczynek przed miesiączkowaniem grubość endometrium powinna wynosić 0,5 mm.
- U kobiet w wieku rozrodczym – około 7 mm w fazie folikularnej i około 15 mm w fazie lutealnej, czyli w drugiej części cyklu.
- U kobiet w wieku pokwitania (po menopauzie) – około 5 mm (norma dla kobiet, które stosują hormonalną terapię zastępczą, jest nieco wyższa – prawidłowa grubość błony śluzowej macicy wynosi wtedy 8 mm.
Jak zbadać grubość endometrium?
Podstawowym narzędziem stosowanym do obrazowania endometrium jest przezpochwowa ultrasonografia. Pozwala ona na ocenę grubości błony śluzowej, jej echostruktury (charakterystycznej dla każdej z faz cyklu miesiączkowego) oraz różnych patologii, mających znaczenie zarówno z punktu widzenia zaburzeń płodności, jak i ogólnego dobrostanu kobiety.
Wszelkie patologie endometrium będą odbijały się na trudnościach w zajściu w ciążę. Niektóre z nich dają objawy w postaci nieprawidłowych krwawień macicznych (m.in. obfite, bolesne miesiączki, przedłużające się krwawienia miesiączkowe, plamienia, krwawienia międzymiesiączkowe), inne – poza trudnościami w zajściu w ciążę – nie będą dawały żadnych dolegliwości.
Do najczęstszych nieprawidłowości w obrębie endometrium należą:
- polipy,
- przewlekłe stany zapalne,
- zrosty,
- rozrosty (bez atypii i z atypią),
- rak.
Należy pamiętać, że błona śluzowa trzonu macicy jest jedyną tkanką, w obrębie której może zagnieździć się zarodek i rozwinąć prawidłowa ciąża. Z tego powodu należy nie lekceważyć i dogłębnie diagnozować wszystkie nieprawidłowości, które dotykają endometrium.
Przeczytaj także: Zamrażanie komórek jajowych – zabezpieczenie płodności na przyszłość
Kiedy mówimy o prawidłowym endometrium w kontekście ciąży?
Zagnieżdżenie się zarodka i rozwój ciąży jest możliwy tylko wtedy, gdy błona śluzowa ulegnie rozpulchnieniu i uzyska odpowiednią grubość. Przyjmuje się, że powinno być to więcej niż około 7 cm – poniżej tej wartości uzyskanie ciąży jest utrudnione. Warto wiedzieć, że jeśli zbyt cienkie endometrium wpływa na niepłodność, często można poprawić jego parametry terapią hormonalną.
Niepłodność może powodować zarówno zbyt cienkie endometrium, jak i endometrium niejednorodne (o różnej grubości w różnych miejscach macicy). Z kolei przerost endometrium (tzn. osiąganie przez tkankę większej grubości niż zakładają normy) jest związany z nadmiernym namnażaniem się komórek nabłonkowych. Jeśli przebiega z atypią (komórki wykazują cechy nieprawidłowe) stwarza ryzyko nowotworzenia, dlatego zbyt grube endometrium należy monitorować.
Artykuł powstał we współpracy z firmą Gedeon Richter.
