Mięśniaki mogą pojawić się w różnych miejscach w obrębie macicy. W zależności od wielkości i położenia mogą niekiedy negatywnie wpływać na płodność lub przebieg ciąży. Czym dokładnie są mięśniaki macicy, jakie ich typy wyróżniamy i jak je leczyć?

Co to są mięśniaki macicy?

Mięśniaki są łagodnymi guzami wywodzącymi się z macicy. Mięśniaki niejednokrotnie mogą zmieniać kształt i wielkość macicy. Najczęściej występuje sytuacja, gdy w obrębie macicy występie kilka mięśniaków, jednak u części kobiet występują pojedyncze mięśniaki. Mięśniaki macicy mogą dawać różne objawy (jak na przykład nieprawidłowe krwawienia maciczne, uczucie dyskomfortu w podbrzuszu lub trudności w zajściu i utrzymaniu ciąży) lub pozostają asymptomatyczne (bezobjawowe). Jest to spowodowane ich różną wielkością i lokalizacją.

Objawy mięśniaków macicy, to:

  • Nieprawidłowe krwawienia – najczęściej są one bardzo obfite i trwające dłużej niż w typowym cyklu. Niekiedy mogą pojawić się także krwawienia międzymiesiączkowe i ból podbrzusza. Jeśli dolegliwości te są silne, objawem mięśniaków może być osłabienie i ogólne złe samopoczucie (a niekiedy także rozwój anemii).
  • Dyskomfort i dolegliwości bólowe – w podbrzuszu, a niekiedy także w innych obszarach ciała (np. bóle pleców lub nóg). 
  • Skurcze macicy – nie zawsze są odczuwalne przez kobietę, jednak duże mięśniaki mogą wywoływać silne ruchy mięśnia macicy, co w niektórych przypadkach może być zagrożeniem dla ciąży (powodować poronienia). Objawem nieodczuwalnym przez kobietę są też zmiany w obrębie światła jamy macicy (uwypuklenie do wewnątrz), co również może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu.

Parcie na pęcherz i częste oddawanie moczu, lub odwrotnie – trudności z jego oddawaniem.

Jakie wyróżniamy typy mięśniaków macicy?

W zależności od położenia mięśniaków w stosunku do ściany macicy wyróżniamy ich trzy typy:

  • mięśniaki macicy podsurowicówkowe – znajdują się w obrębie zewnętrznej warstwy mięśnia macicy i zmieniają zewnętrzny obrys macicy, stanowią ok. 55% wszystkich mięśniaków;
  • mięśniaki macicy śródścienne – znajdują się w środkowej warstwie mięśnia macicy i stanowią ok. 40% wszystkich mięśniaków;
  • mięśniaki macicy podśluzówkowe – uwypuklają się do wnętrza jamy macicy i modelują leżącą na nich błonę śluzową jamy macicy, stanowią ok. 5% wszystkich mięśniaków.

Niekiedy mięśniaki przyczepione są do macicy za pomocą różnej grubości szypuły (tzw. mięśniaki uszypułowane) lub przytwierdzone do sąsiadujących więzadeł i narządów (np. pęcherza moczowego lub jelit). Rzadko się zdarza, by mięśniaki były zlokalizowane poza miednicą.

Objawy mięśniaków macicy ze względu na ich rodzaj:

  • Mięśniaki podsurowicówkowe – ponieważ są umiejscowione po zewnętrznej stronie macicy, mogą zaburzać działanie pęcherza moczowego (wspomniane nietrzymanie moczu) oraz jelit i odbytnicy (uczucie parcia na stolec, zaparcia).
  • Mięśniaki śródścienne – mogą pojawić się podobne objawy jak w przypadku mięśniaków podsurowicówkowych, a także skurcze. 
  • Mięśniaki podśluzówkowe – ich najczęstsze objawy to obfite i długotrwałe krwawienia (wynikające z zaburzeń w gojeniu się endometrium po fazie złuszczania). Mięśniaki podśluzówkowe mogą też utrudniać zagnieżdżenie się zarodka, a tym samym powodować niepłodność. Również obfite skurcze mogą powodować wczesne poronienia.

Jak często występują mięśniaki macicy w populacji?

Częstość występowania mięśniaków macicy w populacji kobiet w wieku reprodukcyjnym wynosi ok. 20%. Grupą etniczną, w której mięśniaki występują z dużo większą częstotliwością (ok. 50-80%) są Afroamerykanki. Nie znamy dokładnie przyczyn występowania mięśniaków. Dowody wskazują na kombinację czynników genetycznych, hormonalnych i środowiskowych w etiologii powstawania mięśniaków macicy.

Czy mięśniaki macicy mają wpływ na płodność?

Większość kobiet z mięśniakami macicy nie będzie miała problemów z płodnością. Mięśniaki macicy występują u około 5-10% niepłodnych kobiet, jednak nie każdy mięśniak w równym stopniu wpływa na płodność. Jest to uzależnione od ich wielkości i lokalizacji. Przykładami mięśniaków, które mogą mieć wpływ na płodność, są te zlokalizowane wewnątrz jamy macicy (podśluzówkowe), które zmieniają kształt jamy macicy lub bardzo duże (>6 cm średnicy) położone w ścianie macicy (śródścienne). Mięśniaki podsurowicówkowe pozostają bez istotnego wpływu na płodność.

Każda para, w której kobieta ma rozpoznane mięśniaki macicy, powinna się skonsultować ze specjalistą zajmującym się leczeniem niepłodności w celu określenia, czy mogą one mieć potencjalny wpływ na płodność.

Jakie są metody leczenia mięśniaków macicy? Czy każdy wymaga leczenia?

Istnieje kilka metod leczenia mięśniaków macicy. Decyzja o sposobie postępowania uzależniona jest od sytuacji klinicznej pacjentki i jej planów prokreacyjnych. U pacjentek bezobjawowych, które nie planują ciąży, najlepszą opcją będzie pozostawienie mięśniaków macicy do obserwacji. Inaczej sprawa się ma u pacjentek objawowych oraz tych z zaburzeniami płodności, u których specjalista stwarza podejrzenia, że wpływają negatywnie na płodność. W zależności od nasilenia dolegliwości i preferowanych przez pacjentkę metod leczenia do wyboru mamy zastosowanie farmakoterapii lub leczenia operacyjnego.

Leczenie farmakologiczne mięśniaków macicy

Leczenie farmakologiczne ma za zadanie uzyskanie prawidłowego profilu krwawień oraz ustąpienie dolegliwości. W sytuacji, gdy jest ona nieskuteczna, można przejść do bardziej radykalnych form terapii, czyli leczenia operacyjnego. U niepłodnych pacjentek lub kobiet planujących ciążę najczęstszym zabiegiem operacyjnym będzie wyłuszczenie mięśniaków macicy.

Operacyjne metody leczenia mięśniaków macicy

Mięśniaki podśluzówkowe usuwa się podczas histeroskopii. W przypadku mięśniaków śródściennych najczęściej stosowaną metodą jest laparoskopia, a niekiedy otwarcie powłok brzusznych (laparotomia). 

U kobiet, które plany rozrodcze zrealizowały i zgadzają się na radykalną formę leczenia, można zaproponować amputację trzonu macicy lub histerektomię, czyli odpowiednio operacyjne usunięcie trzonu macicy lub całej macicy (trzonu wraz z szyjką macicy). W przypadku gdy mięśniaki macicy modelują jamę macicy lub uwypuklają się do jej światła, najkorzystniejszą formą leczenia będzie leczenie przyczynowe, czyli usunięcie mięśniaka na drodze zabiegu histeroskopowego. 

Niektóre ośrodki stosują rzadkie i alternatywne metody leczenia np. tzw. embolizację mięśniaków, jednak tej metody nie proponuje się niepłodnym pacjentkom.

Podsumowując, nie każdy mięśniak macicy u kobiet leczonych z powodu niepłodności wymaga leczenia, a wybór jego formy uzależniony jest od wielu czynników.

Mięśniaki a ciąża – jaki mają wpływ?

Mięśniaki macicy występują u 2% do 12% kobiet w ciąży, ale nie wszystkie powiększają się lub powodują problemy w ciąży. W skrajnych sytuacjach duże mięśniaki mogą być odpowiedzialne za wystąpienie poronienia lub porodów przedwczesnych. Zdarzają się sytuacje, gdy dochodzi do niedokrwienia mięśniaków (szczególnie tych większych), w wyniku czego może dochodzić do ich martwicy. Objawia się to silnymi dolegliwościami bólowymi, może towarzyszyć temu gorączka i stany podgorączkowe oraz wystąpienie przedwczesnej czynności skurczowej macicy. Ponadto mięśniaki macicy w ciąży mogą deformować macicę i przyczynić się do nieprawidłowego położenia płodu w jamie macicy. Zwiększają w ten sposób ryzyko cięcia cesarskiego. Z uwagi na zaburzoną architektonikę macicy u pacjentek z mięśniakami podczas porodów częściej występuje osłabiona i nieskoordynowana czynność skurczowa macicy, co może prowadzić do ukończenia ciąży przy pomocy próżnociągu lub kleszczy położniczych.