Jest to błona śluzowa, którą wysłana jest jama macicy. Składa się z warstwy nabłonka walcowatego i tzw. podścieliska oraz gruczołów produkujących śluz. Rola endometrium jest powiązana ze stanem hormonalnym kobiety. Przed owulacją narastające stężenie estrogenów powoduje, że grubieje ono kilkakrotnie. Po owulacji przechodzi w fazę dojrzewania m.in. gromadząc substancje odżywcze niezbędne dla zapłodnionej komórki jajowej. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia na skutek spadku progesteronu i estrogenów cześć endometrium ulega złuszczeniu co objawia się miesiączką. Występowanie endometrium poza jamą macicy nazywane jest endometriozą.
Budowa i grubość endometrium
Endometrium to najbardziej wewnętrzna warstwa ściany macicy. Pod nią umiejscowiona jest warstwa mięśniowa, natomiast najbardziej zewnętrzna to otrzewna. Samo endometrium składa się z dwóch warstw:
- Warstwa podstawna – której struktura nie jest zależna od cyklu miesiączkowego. To swego rodzaju baza, materiał zapasowy, na którym nadbudowuje się warstwa czynnościowa.
- Warstwa czynnościowa – która pod wpływem stymulacji hormonalnej cyklicznie wzrasta i ulega złuszczeniu, jeśli nie doszło do zapłodnienia w określonej fazie cyklu.
Grubość endometrium w pierwszej fazie cyklu to około powyżej 7 mm, na etapie rozrostu komórek w drugiej fazie po owulacji może to być nawet 15-16 mm.
Błona śluzowa macicy – zmiany podczas cyklu
Rolą endometrium jest umożliwienie zagnieżdżenia się zarodka. Błona śluzowa macicy magazynuje substancje odżywcze i – jeśli dojdzie do zapłodnienia – przekształca się w doczesną ciążową, z której na dalszym etapie powstanie łożysko (w miejscu, w którym zagnieździł się zarodek). Istotna jest także obecność komórek odpornościowych w endometrium – dzięki nim rozwijający się zarodek nie jest traktowany przez układ immunologiczny jako intruz.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, grubość endometrium zmienia się w poszczególnych fazach cyklu:
- W pierwszej fazie cyklu (fazie folikularnej) – nabłonek, który złuszczył się w zakończonym właśnie procesie menstruacji, intensywnie się odbudowuje.
- W drugiej fazie cyklu (czyli owulacji) grubość endometrium zwiększa się kilkukrotnie.
- W trzeciej fazie cyklu (fazie lutealnej) – która obejmuje okres od zakończenia owulacji do wystąpienia menstruacji, nabłonek obumiera i złuszcza się (innymi słowy warstwa czynnościowa ulega złuszczeniu).
Endometrioza – występowanie błony śluzowej poza jamą macicy
Endometrioza to choroba polegająca na występowaniu ognisk komórek tej błony poza jamą macicy, na przykład w obrębie jajników, jajowodów, a także innych narządów w jamie brzusznej – mogą pojawić się na pęcherzu moczowym lub jelitach (endometrioza jest także pod nazwą wędrującej śluzówki macicy). Objawami są bolesne i obfite miesiączki, często nieregularne. Bardzo często choroba przebiega bezobjawowo lub jej objawy mogą być nietypowe (wzdęcia, krew w kale, czy też inne zaburzenia układu pokarmowego lub moczowego). W zależności od stopnia zaawansowania choroby, endometriozę można leczyć farmakologicznie lub też – przy większym nasileniu objawów – ogniska choroby usuwa się chirurgicznie.
Endometrioza sprzyja powstawaniu stanów zapalnych – krew z endometrium zlokalizowanym poza macicą gromadzi się w jamie brzusznej, drażniąc okoliczne tkanki i powodując powstawanie zrostów. Konsekwencją endometriozy są także torbiele, nazywane niekiedy czekoladowymi ze względu na ciemne zabarwienie (czerwonobrązowa barwa pochodzi od skrzepów krwi gromadzących się w obrębie tej struktury).
Inne choroby błony śluzowej macicy mogące wpływać na płodność
Choroby i schorzenia błony śluzowej macicy mogące wpływać na płodność:
- Przerost endometrium – to pogrubienie endometrium, które nie ma podłoża nowotorowego.
- Polipy endometrialne – czyli ogniska przerośniętej błony śluzowej jamy macicy. To zwykle zmiany łagodne, jednak mogą utrudniać możliwość zajścia w ciążę lub też być przyczyną poronień. Leczenie polipów obniżających płodność polega najczęściej na chirurgicznym usunięciu zmian.
- Zapalenie błony śluzowej (nazywane też zapaleniem endometrium) – zwykle powodowane przez infekcję bakteryjną. Objawami są bóle lub dyskomfort w podbrzuszu, czasem także gorączka i uczucie osłabienia. Infekcje zwalcza się antybiotykami, czasem ze wsparciem hormonów stymulujących wzrost endometrium.
W wieku menopauzalnym u większości kobiet rozpoczyna się atrofia endometrium, czyli zanik byłoby śluzowej macicy. W wyniku niektórych chorób i schorzeń (na przykład nowotworów, dużych niedoborów składników odżywczych), atrofia może wystąpić również u kobiet w wieku rozrodczym.