Choć słowa bezpłodność i niepłodność bywają używane zamiennie. Uważa się, że bezpłodność to trwała niezdolność do posiadania potomstwa. Niepłodność natomiast w wielu przypadkach można skutecznie leczyć. Czym charakteryzują się obie te kwestie i jakie są najważniejsze różnice między niepłodnością a bezpłodnością?
Czym jest bezpłodność i jakie są jej przyczyny?
Bezpłodność definiuje się jako trwałą niezdolność do posiadania potomstwa, która nie podlega leczeniu. Może mieć różne przyczyny – po stronie kobiety będą to na przykład istotne wady macicy, wrodzony brak lub niedorozwój narządów rozrodczych, przedwczesna menopauza czy wygaśnięcie czynności jajników. U mężczyzn bezpłodność może wiązać się z brakiem, nieprawidłową budową lub uszkodzeniami narządów rozrodczych (przede wszystkim jąder) lub być skutkiem powikłań po przebytych chorobach, np. śwince.
Bezpłodność u obu płci mogą powodować czynniki genetyczne – nieprawidłowa liczba chromosomów czy mutacje zaburzające pracę komórek odpowiedzialnych za produkcję hormonów rozrodczych. Trwała niezdolność do posiadania potomstwa może być także skutkiem chemioterapii lub radioterapii, które stosuje się w leczeniu nowotworów.
Przyczyny i definicja niepłodności
O niepłodności mówimy wtedy, gdy partnerzy prowadzą regularne współżycie seksualne bez zabezpieczenia i stosowania środków antykoncepcyjnych przez minimum 12 miesięcy, a mimo to nie dochodzi do ciąży.
Co powoduje niepłodność?
- Przyczyny niepłodności po stronie kobiety – bardzo często związane z zaburzeniami hormonalnymi (które na różne sposoby wpływają na proces owulacji), rzadziej z infekcjami, polipami, zrostami czy chorobami (takimi jak endometrioza). Na niepłodność u kobiet mogą wpływać również nieprawidłowości w budowie narządów rozrodczych o lekkim nasileniu.
- Przyczyny niepłodności po stronie mężczyzny – najczęściej związane z nieprawidłowymi parametrami nasienia (nieodpowiednia ruchliwość lub zbyt mała liczba plemników), rzadziej chorobami jąder, przebytymi zabiegami, czy infekcjami dróg moczowo-płciowych.
Nierzadko zdarza się, że przyczyny niepłodności leżą po stronie obojga partnerów jednocześnie. Jeśli natomiast przyczyn problemów z zajściem w ciążę nie udało się jednoznacznie ustalić, mamy do czynienia z niepłodnością idiopatyczną.
Jak rozpoznać bezpłodność lub niepłodność?
Jak wspomnieliśmy wcześniej, podstawowa różnica między bezpłodnością a niepłodnością jest możliwość wyleczenia tej drugiej, podczas gdy bezpłodność jest stanem nieodwracalnym. Aby ustalić, co jest powodem problemów z zajściem w ciążę, należy przeprowadzić dokładną diagnostykę.
Najważniejsze obszary diagnostyki niepłodności, to:
- Wywiad lekarski – pierwszy etap procesu, pozwalający postawić hipotezę odnośnie możliwych przyczyn problemów z zajściem w ciąże. Lekarz może zapytać o prowadzony styl życia, historię przebytych chorób i zabiegów operacyjnych, aktywność seksualną, a także o regularność miesiączkowania.
- Badania narządów rodnych – zarówno fizykalne, jak i obrazowe (takie jak USG). W tej grupie znajdują się także badania endoskopowe, które pozwalają wykryć różnego rodzaju zmiany: polipy, guzy czy zrosty.
- Badania laboratoryjne – na tym etapie sprawdza się poziom wybranych hormonów: u kobiet na przykład AMH i FSH, u mężczyzn między innymi testosteronu, hormonów gonadotropinowych czy TSH. W zależności od konkretnego przypadku wykonuje się także badania przesiewowe wykrywające zakażenie drobnoustrojami (bakteriami, wirusami i grzybami), a także badania genetyczne.
- Badanie nasienia – sprawdza się morfologię plemników, a także ich liczbę oraz ruchliwość.
Jeśli zajdzie taka konieczność, lekarz prowadzący może zlecić dodatkowe konsultacje specjalistyczne, np. u endokrynologa czy psychiatry.
Leczenie niepłodności kobiet i mężczyzn
Leczenie niepłodności jest procesem złożonym, a terapię dobiera się zawsze indywidualnie do potrzeb konkretnej pary. Wiele zależy od przyczyn niepłodności u obojga partnerów, prowadzonego stylu życia, przebytych chorób, poprzednich ciąż i innych czynników. Dlatego tak istotny jest pogłębiony wywiad lekarski oraz dobrze ukierunkowana diagnostyka (wraz z badaniami). Te dwa elementy są podstawą wdrażanego później leczenia niepłodności (tak jak wspomnieliśmy wcześniej, leczenie bezpłodności nie jest możliwe).
W zależności od rozpoznania, leczenie niepłodności może polegać na podawaniu odpowiednich dawek hormonów lub terapii farmakologicznej (np. w przypadku infekcji lub wrogiego śluzu szyjkowego). Wady anatomiczne (takie jak żylaki powrózka nasiennego u mężczyzn czy niedrożność jajowodów u kobiet) mogą wymagać leczenia inwazyjnego. Jeśli opisane wyżej metody nie przynoszą rezultatu, stosuje się na przykład inseminację lub zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro).
Więcej o metodach leczenia niepłodności można przeczytać w naszym artykule: Leczenie niepłodności.
Niepłodność a styl życia
Warto pamiętać, że niepłodność może być spowodowana nieprawidłowym stylem życia, w tym nadmierną ekspozycją na stres, zażywaniem niektórych leków, używek, a nawet nieodpowiednim odżywianiem. Złe nawyki w długim okresie rozregulowują organizm na wielu poziomach i nierzadko zaburzają jego gospodarkę hormonalną, tak istotną w kontekście starania się o dziecko.
Artykuł powstał we współpracy z Gedeon Richter.
