Poronienia – czym są i czy można im zapobiegać?

Czym jest poronienie?

Poronieniem nazywamy utratę ciąży przed 22 tygodniem. Nawet 15-20% kobiet doświadcza raz w życiu poronienia samoistnego, które występuje najczęściej na wczesnym etapie – do 10 tygodnia ciąży. Mimo iż jest to ciężkie przeżycie dla pary, nie wyklucza ono możliwości zajścia w kolejną ciążę i urodzenia zdrowego dziecka.

Trzecie i kolejne poronienie z rzędu uznawane są za tzw. poronienia nawracające i są wskazaniem do rozpoczęcia szerokiej diagnostyki.

Jakie są objawy zbliżającego się poronienia i rodzaje poronień?

Zbliżające poronienie może objawiać się różnorodnie, a zależne jest to zarówno od zaawansowania ciąży, jak i od ogólnego stanu zdrowia kobiety. Należy również pamiętać, że każdy z symptomów wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej. Do najczęstszych objawów możemy zaliczyć:

• bóle podbrzusza o intensywności porównywalnej do bóli miesiączkowych,
• plamienia/krwawienia z dróg rodnych,
• nasilający się ból pleców, zwłaszcza promieniujący do krzyża, 
• nagłe ustąpienie objawów ciążowych (np. mdłości, wrażliwości piersi czy senności),
• obecność skrzepów lub fragmentów tkanki w krwawieniu z pochwy,
• w przypadku ciąży potwierdzonej testem ciążowym, sygnałem ostrzegawczym może być ponowny test o wyniku negatywnym,
• u niektórych kobiet występują również objawy ogólnoustrojowe, takie jak dreszcze, gorączka, osłabienie lub zawroty głowy, które mogą wskazywać na infekcję towarzyszącą poronieniu niecałkowitemu. 

W nazewnictwie medycznym można natknąć się na różne określenia dotyczące poronień. Najczęściej występuje poronienie samoistne całkowite i dotyczy ono bardzo wczesnych ciąż – zazwyczaj ok. 4.-6. tygodnia. Czasami zdarzają się również poronienia niecałkowite, kiedy dochodzi do częściowego wydalenia elementów jaja płodowego. Poronienie w toku to poronienie w trakcie z nasilającymi się dolegliwościami. Często również dochodzi do poronienia zatrzymanego, czyli kiedy rozwój ciąży zatrzymuje się na wczesnym etapie, ale klinicznie pacjentka nie ma objawów zbliżającego się poronienia. Ostatnie to wspomniane poronienia nawracające, czyli następujące po sobie 3 lub więcej poronienia.

Jak odróżnić poronienie od menstruacji?

Wiele kobiet doświadcza krwawienia i bólu podbrzusza, które trudno jednoznacznie zakwalifikować jako menstruację czy objawy poronienia. Szczególnie w pierwszych tygodniach ciąży rozróżnienie między tymi dwoma stanami może być wyzwaniem, zwłaszcza gdy kobieta nie miała jeszcze potwierdzonej ciąży. 

Najważniejszą różnicą pomiędzy poronieniem a krwawieniem menstruacyjnym jest nasilenie i charakter symptomów. W przypadku okresu krwawienie zazwyczaj zaczyna się od łagodnego plamienia i narasta, by po kilku dniach stopniowo ustąpić. Towarzyszy temu umiarkowany ból o skurczowym charakterze. Z kolei objawy wczesnego poronienia często pojawiają się nagle i są bardziej nasilone. Krwawienie może być obfitsze niż zwykle i zawierać skrzepy. Czasem kobieta zauważa fragmenty tkanki, co może być oznaką utraty zarodka.

Na jakim etapie ciąży może wystąpić poronienie?

Często do poronienia dochodzi w pierwszych dwóch tygodniach po zapłodnieniu. Wtedy kobieta nie jest zwykle nawet świadoma, że przez ten krótki czas rozwijała się ciąża. W takiej sytuacji zarodek może zostać usunięty wraz z krwią podczas miesiączki. O poronieniu na wczesnym etapie może świadczyć bardziej obfite niż zazwyczaj krwawienie (w którym można zaobserwować na przykład skrzepy i fragmenty tkanek), a także skurcze i/lub ból w podbrzuszu. Objawem poronienia może być też wyciek śluzu.

Poronienie, które wystąpiło już po wykształceniu się łożyska (około 14 tygodnia ciąży) nazywane jest poronieniem późnym. Wtedy krwawienie może być bardziej obfite, a skurcze i dolegliwości bólowe intensywniejsze. Każde silne krwawienie z dróg powinno zostać niezwłocznie skonsultowane z lekarzem.

Poronienie późne – na co zwrócić uwagę?

Poronienie, które występuje po 13.–14. tygodniu ciąży, określane jest natomiast jako poronienie późne. W tym okresie ciąża jest już bardziej zaawansowana, a łożysko zwykle w pełni wykształcone. Objawy poronienia późnego są zazwyczaj bardziej nasilone niż we wczesnym etapie i obejmują obfite krwawienie z pochwy, silne i rytmiczne skurcze macicy oraz ból brzucha porównywalny do skurczów porodowych. W wielu przypadkach konieczna jest hospitalizacja – czasem potrzebna jest farmakologiczna stymulacja skurczów lub zabiegowe opróżnienie jamy macicy. 

Po poronieniu późnym bardzo często zaleca się szczegółową diagnostykę, ocenę stanu łożyska oraz analizę przyczyn utraty ciąży, zwłaszcza jeśli nie był to pierwszy taki przypadek. 

Kto jest najbardziej narażony na ryzyko poronienia?

Ryzyko poronienia wzrasta wraz z wiekiem kobiety, aż do około 65% w przypadku kobiet powyżej 42. roku życia. Ponadto, ryzyko poronienia jest większe u kobiet otyłych i palących papierosy. Do grupy podwyższonego ryzyka należą również kobiety z chorobami przewlekłymi. Ważną rolę odgrywa także stan psychiczny kobiety – przewlekły stres, depresja i lęk mogą zaburzać równowagę hormonalną i wpływać na przebieg ciąży.

Zwiększone ryzyko poronienia obserwuje się również u kobiet, które przeszły operacje ginekologiczne lub mają wady anatomiczne narządów rodnych (np. macica dwurożna, przegroda macicy, zrosty wewnątrzmaciczne). Nieprawidłowości w budowie endometrium, utrudniające implantację zarodka, także mogą zwiększać prawdopodobieństwo utraty ciąży.

Na częstsze poronienia narażone są również kobiety, które zaszły w ciążę przy pomocy technik wspomaganego rozrodu (np. in vitro), zwłaszcza jeśli towarzyszą temu inne czynniki ryzyka. Dodatkowo, poronienia zdarzają się częściej u kobiet, które doświadczyły już utraty ciąży w przeszłości – szczególnie jeśli miały miejsce trzy lub więcej poronień z rzędu (tzw. poronienia nawracające).

Przyczyny poronienia

Najczęstszą przyczyną poronień są wady genetyczne zarodka, inne to choroby endokrynologiczne matki tj.: cukrzyca, zespół policystycznych jajników, choroby tarczycy. Ponadto, istotne znaczenie mają czynniki infekcyjne w tym tzw. bacterial vaginosis (czyli nieprawidłowa biocenoza pochwy) oraz czynniki immunologiczne.

W jaki sposób schorzenia te mogą powodować poronienia?

• Choroby tarczycy – przede wszystkim niedoczynność tego organu, w której przebiegu zaburzone zostaje wydzielanie niektórych hormonów (FSH, LH) związanych z rozwojem komórek jajowych i regulacją cyklu.
• PCOS– zespół policystycznych jajników to schorzenie metaboliczne, z którym związane są często zaburzenia gospodarki cukrowej (insulinooporność) i zwiększenie masy ciała. Wszystko to razem sprawia, że trudniej zajść i donosić ciążę.
• Infekcje bakteryjne i wirusowe – mogą zaburzać biocenozę pochwy i grozić zakażeniem błon płodowych, są także rzadką przyczyną poronień nawracających.
• Czynniki immunologiczne – to na przykład konflikt serologiczny, gdy krew dziecka ma czynnik Rh+, a matki Rh-. W takiej sytuacji układ odpornościowy matki może potraktować rozwijający się płód jako zagrożenie. Innym przykładem jest zespół antyfosfolipidowy.

Inne przyczyny poronienia to urazy brzucha (np. w wyniku wypadku komunikacyjnego lub uderzenia). To wreszcie dość oczywiste czynniki, takie jak wspomniane wcześniej palenie papierosów, ekspozycja na toksyny i substancje szkodliwe (także na promieniowanie RTG), spożywanie alkoholu i innych używek. Negatywny wpływ na proces jajeczkowania i rozwój ciąży ma także otyłość.

Jak wygląda diagnostyka poronień i czy warto ją wykonać po pierwszym poronieniu?

Mimo iż pojedyncze poronienia samoistne zdarzają się stosunkowo często, to warto rozpocząć diagnostykę już po pierwszym poronieniu, aby, być może, zapobiec kolejnym. Na początku dobrze jest pobrać poronione fragmenty jaja płodowego do badania genetycznego, oczywiście, jeżeli jest to możliwe. W kolejnym etapie dobrze jest wykluczyć wady macicy tj. przegrodę macicy oraz przeszkody w jamie macicy utrudniające implantację zarodka tj. mięśniaki śródjamowe czy polipy endometrialne. Następnie warto wykonać podstawowe badania hormonalne tzn. wykluczyć choroby tarczycy, hiperprolaktynemię i cukrzycę. Kolejne kroki sprowadzają się do oceny kariotypów rodziców, a w przypadku poronień nawracających lub poronień po 10 tygodniu ciąży diagnostyki w kierunku zespołu antyfosfolipidowego i trombofilii wrodzonych.

Po poronieniu można wykonać także badanie genetyczne kosmówki (zewnętrznej błony płodowej) metodą aCGH. Ta metoda pozwala przeprowadzić analizę całego genomu i zidentyfikować niezrównoważone aberracje chromosomowe (które często odpowiadają za fenotypowe ujawnienie się choroby genetycznej). Metodą aCGH wykonuje się w celu wykrycia przyczyn poronień samoistnych.

Jak można zapobiegać kolejnym poronieniom?

Jedno poronienie samoistne u zdrowej kobiety w wieku poniżej 35 r.ż. nie jest wyrokiem. W 90% takich przypadków kobieta ma szansę na udaną ciążę i urodzenie dziecka. W przypadku chorób endokrynologicznych skuteczne leczenie choroby podstawowej daje szansę na prawidłową ciążę. W przypadku trombofilii wrodzonych i zespołu antyfosfolipidowego odpowiednio wdrożone postępowanie od początku ciąży zmniejsza ryzyko jej utraty. Podobnie niektóre zmiany w obrębie jamy macicy można w sposób małoinwazyjny usunąć i tym samym zwiększyć szansę na udaną ciążę.

Wsparcie psychologiczne po poronieniu

Poronienie, niezależnie od etapu ciąży, jest nie tylko doświadczeniem fizycznym, ale także głębokim przeżyciem emocjonalnym. Wiele kobiet, a także ich partnerów, doświadcza poczucia straty, żalu, winy, a nawet gniewu czy lęku przed kolejną ciążą. Często są to emocje, które pojawiają się nagle i z dużą intensywnością, szczególnie gdy para od dłuższego czasu starała się o dziecko. W takiej sytuacji profesjonalne wsparcie psychologiczne może odegrać kluczową rolę – zarówno indywidualna psychoterapia, jak i grupy wsparcia pomagają przepracować traumę i oswoić ból. Coraz więcej szpitali i klinik oferuje konsultacje z psychologiem po utracie ciąży, a niektóre fundacje wspierają kobiety w przejściu przez żałobę po poronieniu. Warto pamiętać, że skorzystanie z pomocy nie jest oznaką słabości – to ważny krok w procesie zdrowienia emocjonalnego.