1 czerwca 2024 rozpoczął się Program Polityki Zdrowotnej obejmujący procedury medycznie wspomaganej prokreacji, który obejmuje zabezpieczenie płodności na przyszłość u pacjentów leczonych onkologicznie

Płodność po leczeniu choroby nowotworowej

                Powikłaniem leczenia onkologicznego może być bezpowrotna utrata funkcji jąder u mężczyzn oraz jajników u kobiet. U kobiet objawia się to przedwczesnym wygaśnięciem czynności jajników (przedwczesną menopauzą), u mężczyzn nieprawidłowym funkcjonowaniem jąder, zaburzeniem lub brakiem wytwarzania plemników. 

Odległym powikłaniem leczenia przeciwnowotworowego może być niepłodność i brak możliwości naturalnego zajścia w ciążę

                Podstawą opieki nad chorym onkologicznym jest skuteczne leczenie przeciwnowotworowe, ale także zadbanie o bezpieczeństwo i jakość życia w trakcie terapii oraz po jej zakończeniu.  Decyzja o wdrożeniu metod terapeutycznych polegających na zachowaniu zdolności rozrodczych powinna być podjęta przed rozpoczęciem leczenia nowotworowego. Niezbędna w tym zakresie jest współpraca onkologa prowadzącego z lekarzem zajmującym się medycyną rozrodu, a decyzje powinny być podejmowane w porozumieniu z chorym.

Upośledzenie funkcji rozrodczych

Upośledzenie potencjału rozrodczego uzależnione jest od kilku czynników: rozpoznanego nowotworu, stosowanego leczenia, czasu jego trwania, a także wieku w momencie rozpoznania choroby nowotworowej. Chemioterapia w największym stopniu wpływa na uszkodzenie gonad – jajników i jąder, natomiast hormonoterapia z uwagi na czas trwania może odsuwać w czasie moment zajścia w ciążę. Potencjał gonadotoksyczny nowoczesnych metod leczenia onkologicznego (immunoterapia, leczenie celowane) nie został jednoznacznie określony, więc zabezpieczenie płodności powinno być rozważane u każdego pacjenta w wieku rozrodczym, który rozważa posiadanie potomstwa w przyszłości.

Jak terapia onkologiczna wpływa na płodność mężczyzn?

Skuteczną metodą zachowania płodności u mężczyzn jest zamrożenie i bankowanie nasienia. Zamrożenie nasienia nie opóźnia rozpoczęcia terapii onkologicznej.  Zamrożone plemniki przechowywane są w temperaturze ciekłego azotu.
W przyszłości rozmrożone plemniki będą  mogły zostać użyte do wykonania inseminacji domacicznej lub zapłodnienia pozaustrojowego metodą in vitro.

Możliwości zachowania płodności u kobiet

1. Zahamowanie funkcji hormonalnej jajników (supresja)

Hormonalne zahamowanie pracy jajników, za pomocą implantu podawanego podskórnie co 4 tygodnie, podczas stosowania chemioterapii może zmniejszyć ryzyko ich uszkodzenia,  zwłaszcza u pacjentek z nowotworami piersi. Supresja hormonalna jajników uznawana jest za metodę wspomagającą podstawowe sposoby zachowania płodności, np. mrożenie komórek jajowych.

2. Transpozycja jajników

U części pacjentek zakwalifikowanych do napromieniania (radioterapii) na obszar miednicy można operacyjnie  przemieścić jajniki poza obszar objęty radioterapią, dzięki czemu ich funkcja hormonalna oraz rozrodcza nie zostanie uszkodzona.

3. Zamrażanie  i bankowanie komórek jajowych

Mrożenie komórek jajowych (oocytów) jest najczęściej zalecaną i stosowaną metodą zachowania płodności u kobiet.

Przygotowanie  pacjentki  do procedury zamrożenia komórek trwa około 14 dni i polega na stymulacji mnogiego jajeczkowania, pobraniu i zamrożeniu komórek jajowych.

 Stymulacja mnogiego jajeczkowania (stymulacja owulacji). Celem stymulacji owulacji będzie uzyskanie większej niż w cyklu naturalnym liczby dojrzałych komórek jajowych.

Pobranie komórek jajowych. Stosując krótkie znieczulenie ogólne zostanie wprowadzona przez pochwę do jajnika pod kontrolą ultrasonograficzną (USG) specjalna cienka igła. Następnie zawartość każdego pęcherzyka (płyn i komórka jajowa) zostanie pobrana i przekazana do laboratorium,  gdzie nastąpi zamrożenie komórek jajowych. Po wyleczeniu rozmrożone komórki jajowe mogą być użyte do uzyskania ciąży metodą zapłodnienia pozaustrojowego metodą in vitro.

4. Zamrażanie tkanki jajnikowej

Rzadziej stosowaną alternatywną metodą zachowania płodności u pacjentek jest postępowanie polegające na pobraniu i zamrożeniu części jajnika. Po zakończeniu terapii onkologicznej fragmenty jajnika są rozmrażane i wszczepiane do organizmu kobiety(autotransplantacja).

Jajnik pobierany jest podczas operacji  laparoskopowej. Mrożenie tkanki jajnikowej jest jedyną szansą  na zabezpieczenie płodności u dziewczynek przed osiągnięciem dojrzewania płciowego bądź dla chorych, u których z powodów medycznych konieczne było natychmiastowe rozpoczęcie leczenia onkologicznego.

Po wyzdrowieniu, fragment jajnika może być przeszczepiony w jego dawne miejsce – w miejsce jajnika lub innej lokalizacji np. tkanka podskórna przedramienia, otrzewna.  Jeśli przeszczep wykonywany jest w miejscu usuniętego jajnika, istnieje możliwość naturalnego zajścia w ciążę. Zamrażanie tkanki jajnikowej nie jest metodą refundowaną.

Rządowy Program Polityki Zdrowotnej

Kto może skorzystać z programu zabezpieczenia płodności na przyszłość?

  • Pacjenci przed lub w trakcie leczenia onkologicznego o potencjale upośledzającym płodność
  • Kobieta od okresu dojrzewania do 40 roku życia
  • Mężczyzna od okresu dojrzewania do 45 roku życia

Procedury realizowane w ramach programu:

Kobieta

  1. Kwalifikacja (konsultacja specjalistyczna,  USG, badanie rezerwy jajnikowej – AMH, badania zakaźne przed zamrożeniem komórek jajowych, konsultacja psychologiczna)
  2. Stymulacja, pobranie i zamrożenie komórek jajowych
  3. Przechowywanie komórek jajowych

Mężczyzna

  1. Kwalifikacja  (konsultacja specjalistyczna,  badanie nasienia,  konsultacja psychologiczna, badania zakaźne przed zamrożeniem nasienia)
  2. Zamrożenie nasienia
  3. Przechowywanie nasienia